1- محاسبه اعمال به وسیله خود شخص
2- محاسبه به وسیله حافظان اعمال
محاسبه اى که به وسیله خود انسان از خودش به عمل مىآید آسانترین برآورد و سادهترین حساب است اما مشکلترین سدى که در این راه وجود دارد نفس امّارهاى است که آدمى را از توجه به محاسبه اعمالش منصرف مىسازد و کمتر کسى است که شب در خلوت تنها دفتر و قلمى بردارد و اعمال زشت و زیبایى که در روز به پایان رسیده، مرتکب شده یادداشت کند و با جمع و تفریقى خود را در ترازوهاى انصاف بسنجد.
بازرگانان معمولا عملیات خود را در دفتر روزانه و دفتر کل یادداشت مىکنند و از این طریق به آسانى مىفهمند که چقدر سود برده یا زیان کردهاند و چه میزان به اشخاص بدهکارند و چه مبلغ باید بابت مالیات، پرداخت کنند و چه نوع کالایى وارد کردهاند و چه مقدار به فروش رسانیدهاند و کالاهاى موجود در انبارشان چه چیزهایى است؟
سید بن طاوس اعلى اله مقامه سفارش مىکند که انسان لا اقل ساعتى از شبانه روز را به محاسبه نفس خویش اختصاص دهد و از پیشگاه خداى بزرگ بر کارهاى زشتش پوزش بخواهد و خود را براى فردایى بهتر و انجام کارهاى نیکوتر آماده سازد.
راهى که انسان را از بى توجهى به اعمالش مىرهاند و او را به بهشت خدا مىرساند. علم و آگاهى است زیرا پیامبر اکرم (ص) فرموده است:
لکلّ شىء طریق و طریق الجنّة العلم
. براى هر چیزى راهى است و راه رسیدن به بهشت دانش است.
اگر انسان یقین کند که همه اعمال او از ریز و درشت و زشت و زیبا در اوراق ایام ثبت و ضبط مىشود و همه آنها را در روز جزا به نمایش خواهند گذاشت و از این طریق است که خود را از بلاهاى دنیا و آخرت رهانیده و وسیله نجات دیگران و آسایش هم نوعان خویش مىشود.
محاسبه نفس یا روش پیشگیرى از وقوع جرم، ص:90 - 91
mohamad
